Η τροφοπενία σιδήρου στην πορτοκαλιά προκαλεί χλώρωση, μικροφυλλία και φυλλόπτωση ανάλογα με την έντασή της. Επίσης επηρεάζει αρνητικά την καρπόδεση και το μέγεθος των καρπών με αντίκτυπο στη συνολική παραγωγή.

Η έλλειψη ψευδαργύρου στην πορτοκαλιά προκαλεί χλώρωση, μικροφυλλία και αποξήρανση της τρυφερής βλάστησης. Επιπλέον, μειώνεται η καρπόδεση και το τελικό μέγεθος των καρπών ενώ οι καρποί που αναπτύσσονται είναι παραμορφωμένοι.

Τροφοπενία μαγνησίου στην πορτοκαλιά προκαλεί χαρακτηριστική χλώρωση που αποκτά σχήμα Λ, ενώ η παραγωγή υποβαθμίζεται ποσοτικά και εκδηλώνεται το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας στα δέντρα.

Η μύγα της Μεσογείου (Ceratitis capitata, Ημίπτερα) προσβάλει τους καρπούς των εσπεριδοειδών κατά την ωρίμανση. Το θηλυκό εναποθέτει τα αυγά του στους ώριμους ή σχεδόν ώριμους καρπούς. Οι προνύμφες που προκύπτουν τρέφονται από αυτούς και στη συνέχεια πέφτουν στο έδαφος, όπου νυμφώνονται και ακολούθως προκύπτουν τα ακμαία. Η μύγα της Μεσογείου μπορεί να έχει μέχρι και εφτά γενιές το χρόνο και διαχειμάζει κυρίως εντός των καρπών ως προνύμφη ή σπάνια στο έδαφος ως νύμφη ή ακμαίο. Οι πληθυσμοί της παρακολουθούνται με χρήση παγίδων ενώ από την έναρξη της ωρίμανσης και μετά παρακολουθούνται και οι καρποί για την παρουσία νυγμάτων ωοτοκίας.

Η κόκκινη ψώρα των εσπεριδοειδών (Aonidiella aurantii, Ομόπτερα) προσβάλλει τα φύλλα, τους βλαστούς, τους κλάδους και τους καρπούς των δέντρων. Έχει τρεις γενιές το χρόνο, διαχειμάζει ως νύμφη και την άνοιξη εμφανίζονται τα ακμαία. Οι νεαρές νύμφες της πρώτης γενιάς είναι κινητής μορφής ενώ στη συνέχεια ακινητοποιούνται και δημιουργούν ασπίδιο. Η κόκκινη ψώρα υποβαθμίζει την ποιότητα των καρπών και εξασθενεί το δέντρο. Οι πληθυσμοί της παρακολουθούνται με παγίδες για τα αρσενικά, από των οποίων τον πληθυσμό εκτιμάται και ο πληθυσμός των ερπουσών προνυμφών, που είναι το πιο ευαίσθητο στάδιο στα εντομοκτόνα. Παρόμοια περίπτωση η ψώρα του είδους Chrysomphalus dictyospermi (Ημίπτερα).

Η στενόμακρη ψώρα των εσπεριδοειδών (Lepidosaphes beckii, Ομόπτερα) προσβάλλει κυρίως φύλλα και καρπούς. Έχει τρεις γενιές το χρόνο, διαχειμάζει ως νύμφη και την άνοιξη εμφανίζονται τα ακμαία. Οι νεαρές νύμφες της πρώτης γενιάς είναι κινητής μορφής ενώ στη συνέχεια ακινητοποιούνται και δημιουργούν ασπίδιο. Οι πληθυσμοί παρακολουθούνται με δειγματοληψίες.

Η ψώρα της συκιάς ή κηροπλάστης (Ceroplastes rusci, Ομόπτερα) προσβάλλει τα φύλλα, αργότερα τους μίσχους και τους βλαστούς και σπάνια τους καρπούς. Προκαλεί τις ίδιες ζημιές με το λεκάνιο. Δειγματοληψίες γίνονται από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο.

Ο ψευδόκοκκος των εσπεριδοειδών (Planococcus citri, Ομόπτερα) συμπληρώνει 3-4 γενιές ανά έτος, διαχειμάζει στο στάδιο της προνύμφης και προτιμά σκιερά και υγρά μέρη. Προσβάλλει όλα τα τρυφερά μέρη του δέντρου, των οποίων απορροφά τους χυμούς, ενώ πέρα από αυτή την άμεση ζημιά, προκαλεί και έμμεσες ζημιές λόγω των μελιτωδών αποχωρημάτων του, πάνω στα οποία αναπτύσσονται μύκητες της καπνιάς. Ο πληθυσμός παρακολουθείται με φερομονικές παγίδες και με τυχαίες δειγματοληψίες.

Η μαύρη ψώρα των εσπεριδοειδών (Parlatoria zizyphi, Ομόπτερα) προσβάλλει κυρίως την πορτοκαλιά, τη λεμονιά και τη μανταρινιά. Έχει 3-4 γενιές το χρόνο και εγκαθίσταται κυρίως σε φύλλα και καρπούς και δευτερευόντως σε κλάδους. Παρακολουθείται με τυχαίες δειγματοληψίες.

Οι θρίπες που προσβάλλουν τα εσπεριδοειδή ανήκουν στα είδη Pezothrips kellyanus και Heliothrips haemorrhoidalis (Θυσανόπτερα). Ο P. kellyanus είναι ανθόφιλο είδος, εναποθέτει τα αυγά του κυρίως στα άνθη και όταν δεν υπάρχουν άνθη, στα φύλλα και τους καρπούς. Προσβάλλει κυρίως λεμονιές και πορτοκαλιές και ο πληθυσμός του παρακολουθείται με τυχαία δειγματοληψία ανθέων και καρπιδίων. Ο H. haemorrhoidalis προσβάλλει τα φύλλα και τους ώριμους καρπούς δημιουργώντας εσχαρώσεις και παρακολουθείται με τυχαία δειγματοληψία φύλλων και καρπών.

Το λεκάνιο (Saissetia oleae, Ομόπτερα) προσβάλλει φύλλα και τρυφερούς βλαστούς και κλάδους, ενώ πάνω στα μελιτώδη αποχωρήματά του συχνά αναπτύσσεται καπνιά. Διαχειμάζει επάνω στο δέντρο, τα άτομα που διαχειμάζουν ενηλικιώνονται στο τέλος της άνοιξης και συνήθως ολοκληρώνει μία γενιά το χρόνο, αλλά μπορεί να ολοκληρώσει και δεύτερη. Η ανάπτυξή του ευνοείται από υγρό καιρό, γι’ αυτό και το καλοκαίρι εμφανίζει υψηλό ποσοστό θνησιμότητας ενώ ο πληθυσμός του παρακολουθείται με τυχαίες δειγματοληψίες.

Άλλο κοκκοειδές που προσβάλλει τα εσπεριδοειδή είναι το Coccus hesperidum (Ομόπτερα), το οποίο σπάνια προκαλεί σημαντικές ζημιές. Έχει 3-4 γενιές το χρόνο, προσβάλλει τα νεαρά φύλλα και τα ακραία τμήματα των κλάδων και σπανιότερα τους καρπούς και προκαλεί ζημιές παρόμοιες με το λεκάνιο.

Το Coccus pseudomagnoliarum (Ομόπτερα) είναι κοκκοειδές το οποίο συναντάται στην Χίο και τα Δωδεκάνησα, έχει μία γενιά το χρόνο και ξεκινά να ωοτοκεί το Μάιο. Αρχικά εγκαθίσταται στα φύλλα και το φθινόπωρο μετακινείται στους κλαδίσκους, ενώ ο ζεστός και ξηρός καιρός μειώνει τους πληθυσμούς.

Η βαμβακάδα των εσπεριδοειδών (Icerya purchasi, Ημίπτερα) έχει τρεις γενιές το χρόνο. Οι νεαρές νύμφες εγκαθίστανται στα φύλλα, κατά μήκος των νεύρων, και τους βλαστούς, ενώ οι νύμφες 3^ου σταδίου και τα ενήλικα εγκαθίστανται μόνο στους βλαστούς και τον κορμό. Παρακολουθείται με δειγματοληψίες βλαστών με φύλλα ενώ είναι απαραίτητος ο κλαδοκάθαρος του εσωτερικού της κόμης του δέντρου ώστε να εξασφαλιστεί καλός αερισμός και φωτισμός που δυσχεραίνουν την ανάπτυξή της.

Ο φυλλορύκτης των εσπεριδοειδών (Phyllocnistis citrella, Λεπιδόπτερα) έχει 10-12 γενιές το χρόνο, διαχειμάζει σε διάφορα στάδια και την άνοιξη εμφανίζονται τα ακμαία που εναποθέτουν τα αυγά τους στα κεντρικά νεύρα των φύλλων. Οι προνύμφες ορύσσουν οφιοειδείς και ελικοειδείς στοές στα νεαρά φύλλα και βλαστούς και τα φύλλα αποχτούν σταχτί-γκρίζο χρώμα, παραμορφώνονται και ξηραίνονται. Λόγω του χρόνου εμφάνισής του, προσβάλλει περισσότερο την καλοκαιρινή και φθινοπωρινή βλάστηση και όχι τόσο την ανοιξιάτικη, που είναι και η πιο σημαντική. Παρακολουθείται με δειγματοληψίες.

Οι αλευρώδεις που προσβάλλουν τα εσπεριδοειδή ανήκουν στα είδη Aleurothrixus flocossus, Parabemisia myricae και Dialeurodes citri (Ημίπτερα). Ο A. flocossus (εριώδης αλευρώδης) διαχειμάζει ως νύμφη και συμπληρώνει 4-5 γενιές το χρόνο. Εγκαθίσταται στα φύλλα και πάνω στα μελιτώδη αποχωρήματά του αναπτύσσεται καπνιά.

Οι αφίδες εγκαθίστανται σε φύλλα και τρυφερούς βλαστούς και αποτελούν διπλή απειλή γιατί μπορεί να φέρουν ιούς ενώ, λόγω των μελιτωδών απεκκριμάτων τους, μπορεί να συνοδεύονται από καπνιά και μυρμήγκια. Ο πληθυσμός τους παρακολουθείται με κίτρινες παγίδες.

Το άκαρι Panonychus citri (Tetranychidae) προσβάλλει κυρίως πορτοκαλιές και μανταρινιές. Εγκαθίσταται στην πάνω επιφάνεια των φύλλων και στους καρπούς σε όλα τα στάδια ανάπτυξης, προκαλώντας χλωρωτικές κηλίδες και έντονο αποχρωματισμό. Έντονη ανάπτυξη παρατηρείται κατά την άνοιξη και το φθινόπωρο.

Ο κοινός νηματώδης των εσπεριδοειδών Tylenchulus semipenetrans προκαλεί αδυνάτισμα του ριζικού συστήματος, με αποτέλεσμα τα δέντρα να γίνονται καχεκτικά και τα φύλλα και οι βλαστοί να ξεραίνονται. Τα άκρα των ριζών καταστρέφονται, ο φλοιός αποκτά σκούρο χρώμα και αποκολλάται εύκολα από τη ρίζα, ενώ οι προσβεβλημένες από νηματώδεις ρίζες γίνονται πύλες εισόδου για δευτερογενή παθογόνα.

Η ανθράκωση στην πορτοκαλιά προκαλείται από το μύκητα Colletotrichum gloeosporioides. Προσβάλλει κυρίως βλαστούς, φύλλα και καρπούς ήδη εξασθενημένων δέντρων. Η είσοδός του στους φυτικούς ιστούς γίνεται από πληγές και φυσικά ανοίγματα, ενώ οι καρποί μπορεί να προσβληθούν πάνω στο δέντρο ή και μετά τη συγκομιδή. Προκαλεί αποξήρανση από την κορυφή προς τη βάση των κλάδων, μάρανση και πτώση φύλλων, ενώ συνεχίζει προς μεγαλύτερους κλάδους. Όταν η αποξήρανση είναι απότομη, τα ξερά φύλλα μπορεί να παραμείνουν πάνω στο δέντρο. Οι ασθενείς βλαστοί γίνονται χλωρωτικοί και τελικά ξηραίνονται, ενώ στη ζώνη μεταξύ υγιούς και ασθενούς ιστού παρατηρείται έκκριση κόμμεος. Στα φύλλα σχηματίζονται κυκλικές ή ακανόνιστες κηλίδες, οι οποίες αρχικά είναι υδατώδεις και στη συνέχεια γίνονται παπυρωειδείς. Στην επιφάνεια των νεκρών ιστών και στο κέντρο των νεκρωτικών κηλίδων στα φύλλα σχηματίζονται οι μαύρες καρποφορίες του μύκητα. Στους καρπούς εμφανίζονται κηλίδες αρχικά ερυθροκάστανες που τελικά γίνονται μαύρες, είναι βυθισμένες και σκληρές και συχνά πάνω τους σχηματίζονται οι καρποφορίες του μύκητα. Όταν η προσβολή προχωρήσει στο εσωτερικό του καρπού, προκαλεί υγρή σήψη. Η ασθένεια ευνοείται από υγρό καιρό.

Η κομμίωση της πορτοκαλιάς οφείλεται σε μύκητες του γένους Phytophthora. Τα εσπεριδοειδή προσβάλλονται κυρίως από τα είδη Phytophthora citrophthora και Phytophthora nicotianae που προτιμούν υψηλές σχετικά θερμοκρασίες αλλά και υψηλή εδαφική υγρασία για την ανάπτυξή τους. Οι συνηθέστερες προσβολές εμφανίζονται στο λαιμό, τον κορμό, τους κλάδους κοντά στο έδαφος και τις ρίζες, αλλά μπορούν να προσβληθούν και οι καρποί. Η προσβολή ξεκινάει από πληγές στις κύριες ρίζες ή το λαιμό. Ο φλοιός εξωτερικά γίνεται πιο σκούρος, βυθίζεται και μοιάζει βρεγμένος. Η ασθένεια προχωράει και προς τα πάνω (μέχρι 60-80 εκ από το έδαφος) και προς τα κάτω στις κεντρικές ρίζες. Αρχικά εντοπίζεται σε ένα τμήμα του κορμού ή της ρίζας αλλά σταδιακά τον περιβάλει ολόκληρο και τότε το δέντρο ξηραίνεται. Στην προσβεβλημένη περιοχή του κορμού ο φλοιός σχίζεται και υπάρχει έκκριση κόμμεος, ενώ άλλα συμπτώματα είναι η χλώρωση των φύλλων, η φυλλόπτωση, η καχεκτική βλάστηση και τελικά η αποξήρανση. Είναι παθογόνο εδάφους, τα ωοσπόριά του μπορούν να επιβιώσουν στο έδαφος για πολλά χρόνια, διαχειμάζει όμως και σαν μυκήλιο μέσα σε ασθενείς ιστούς. Μεταδίδεται με τη βροχή και το πότισμα.

Η μελανή κηλίδωση των φύλλων και καρπών στα εσπεριδοειδή οφείλεται στο παθογόνο βακτήριο Pseudomonas syringae pv. syringae. Η ασθένεια προκαλεί ξηράνσεις φύλλων και κλαδίσκων και κηλίδωση καρπών. Οι μολύνσεις ξεκινούν από πληγές στα φύλλα, τα οποία αρχικά αποχτούν χρώμα πράσινο ελαιώδες και σιγά σιγά ξεραίνονται. Στη συνέχεια, αν ο καιρός είναι υγρός και σχετικά ψυχρός, η μόλυνση εξαπλώνεται γρήγορα στους κλαδίσκους που προσφύονται τα φύλλα, οι οποίοι και αποξηραίνονται, τα φύλλα παραμένουν προσκολλημένα στους κλαδίσκους και στη βάση τους παρατηρείται έκκριση κόμμεος. Αν οι συνθήκες είναι ξηρές και θερμές, τότε η μόλυνση προκαλεί το σχηματισμό έλκους στο μίσχο του φύλλου, το έλασμα ξεραίνεται και πέφτει, ενώ ο μίσχος παραμένει στον κλαδίσκο. Οι κηλίδες στους καρπούς είναι κυκλικές, καστανόμαυρες, δερματώδεις και ελαφρώς βυθισμένες. Το παθογόνο επιβιώνει το καλοκαίρι επιφυτικά στις πράσινες επιφάνειες των δέντρων χωρίς να προκαλεί ασθένεια. Όταν επικρατήσει υγρός καιρός και μέτριες θερμοκρασίες, εισέρχεται μέσω πληγών και ανοιγμάτων και προκαλεί ασθένεια. Η μετάδοση της ασθένειας ευνοείται από ισχυρούς ανέμους με βροχή, χαλαζόπτωση και παγετό.

Το πέτρωμα ή λιθίαση ή σκλήρυνση των καρπών των εσπεριδοειδών είναι ιολογική ασθένεια και προσβάλλει όλα τα εσπεριδοειδή και κυρίως την πορτοκαλιά. Οι καρποί γίνονται παραμορφωμένοι, σκληροί και μικροί και σημειώνεται πρόωρη και έντονη καρπόπτωση. Στο μεσοκάρπιο (λευκή περιοχή του φλοιού) σχηματίζονται καστανές περιοχές με κόμμι και η επιδερμίδα παρουσιάζει ακανόνιστο σκοτεινό μεταχρωματισμό και ελαφρά υπερυψωμένες ή βυθισμένες κηλίδες πάνω από τις περιοχές με έκκριση κόμμεος. Η ένταση των συμπτωμάτων ποικίλλει ανάλογα με την ένταση της προσβολής. Σε πολύ σοβαρές προσβολές ο καστανός μεταχρωματισμός και η έκκριση κόμμεος μπορεί να συμβούν ακόμα και μέσα στη σάρκα του καρπού και στις ηθμαγγειώδεις δεσμίδες του κεντρικού του άξονα καθώς και στις ηθμαγγειώδεις δεσμίδες του κλαδίσκου κοντά στον καρπό. Τα συμπτώματα της ασθένειας είναι παρόμοια με εκείνα της έλλειψης βορίου και μπορεί να διαφέρουν στο ίδιο δέντρο από έτος σε έτος, όπως επίσης διαφέρουν μεταξύ διαφορετικών ποικιλιών. Η ασθένεια μεταδίδεται με τον εμβολιασμό.

Το πρασίνισμα των εσπεριδοειδών οφείλεται σε ένα βακτήριο του γένους Liberobacter και εγκαθίσταται στις ηθμαγγειώδεις δεσμίδες του φυτού. Προκαλεί νανισμό, μικροκαρπία, ανώμαλο χρωματισμό των καρπών και χλωρώσεις. Τα νεαρά δέντρα ξεραίνονται ενώ τα μεγαλύτερα γίνονται μη παραγωγικά. Μεταδίδεται με το πολλαπλασιαστικό υλικό και με έντομα φορείς (ψύλλες).

Τα εσπεριδοειδή προσβάλλονται από πέντε τύπους ψωρώσεων. Το κοινό σύμπτωμα αυτών των ιολογικών προσβολών είναι η χλώρωση των φύλλων υπό μορφή ραβδώσεων παράλληλων στις νευρώσεις. Ανάλογα με τα συμπτώματα που εμφανίζονται στο δέντρο, έχουμε τους εξής τύπους:

• Η ψώρωση Α προσβάλλει κυρίως την πορτοκαλιά, τη μανταρινιά και το γκρεϊπ φρουτ ενώ η λεμονιά και η νεραντζιά είναι ανεκτικές, παρουσιάζουν συμπτώματα μόνο στα φύλλα και παραμένουν εύρωστες και παραγωγικές. Για τον ίδιο λόγο τα συμπτώματα σε δέντρα εμβολιασμένα σε υποκείμενο νεραντζιάς εκδηλώνονται πάνω από το σημείο εμβολιασμού. Αντίθετα, τα ευπαθή είδη παρουσιάζουν αποκόλληση του φλοιού με μορφή λεπίων κυρτωμένων προς τα έξω. Πριν το ξεφλούδισμα του φλοιού, μπορεί να υπάρξει έκκριση κόμμεος στον κορμό και σχηματισμός φλυκταινών, ενώ κάτω από τα λέπια ο κορμός αποκτά ένα κιτρινοκόκκινο χρώμα. Όταν η κατάσταση είναι προχωρημένη και περιβάλλει ολόκληρο τον κορμό ή το βραχίονα, τα δέντρα παρουσιάζουν καχεξία, χλωρώσεις, φυλλόπτωση και τελικά μαρασμό.
• Η κοίλη ψώρωση συναντάται συχνά στη λεμονιά, την πορτοκαλιά και τη μανταρινιά. στον κορμό σχηματίζονται επιμήκεις κοιλότητες, παρατηρείται έκκριση κόμμεος και το ξύλο αποκτά τυρώδη εμφάνιση. Τα δέντρα παρουσιάζουν νανισμό και καχεξία.
• Η θυλακοειδής ψώρωση προσβάλει κυρίως τις μανταρινιές και τις πορτοκαλιές. Κι εδώ σχηματίζονται κοιλότητες στον κορμό και τους κλάδους, παρατηρείται έκκριση κόμμεος και το ξύλο κάτω από το φλοιό παίρνει ωχρορόδινο χρώμα. Μπορεί να παρατηρηθεί και εκλεπισμός του φλοιού.
• Το ζαρωμένο φύλλο προσβάλλει κυρίως λεμονιές και πορτοκαλιές. Παρατηρείται συστροφή και κατσάρωμα φύλλων και πιθανά μικροί και παραμορφωμένοι καρποί στη λεμονιά.
• Η μολυσματική ποικιλόχρωση προκαλεί συστροφή και ποικιλόχρωση των φύλλων, η οποία εμφανίζεται στα φύλλα κατά θέσεις με τη μορφή κιτρινόλευκων κηλίδων. Τα δέντρα παρουσιάζουν καχεξία.

Όλοι οι τύποι ψωρώσεων μεταδίδονται με τον εμβολιασμό και την κουσκούτα. Η ψώρωση και το κατσάρωμα μεταδίδονται και με το σπόρο, ενώ το κατσάρωμα και η μολυσματική ποικιλόχρωση μεταδίδονται και μέσω του χυμού του φυτού.

Η κριστάκορτη έχει ως χαρακτηριστικό σύμπτωμα την εμφάνιση επιμήκων λακκίσκων στον κορμό και τους βραχίονες. Κάτω από το φλοιό παρατηρείται βοθρίωση του ξύλου και προεξοχές εσωτερικά στο φλοιό, ενώ τα φύλλα παρουσιάζουν ποικιλοχρώσεις παρόμοιες με της ψώρωσης. Μεταδίδεται με τον εμβολιασμό.

Η κομμίωση του φλοιού της πορτοκαλιάς προσβάλλει μόνο την πορτοκαλιά και προκαλεί νανισμό, έντονη φυλλόπτωση, βοθρίωση του ξύλου, ερυθροκάστανες ραβδώσεις στο φλοιό και έκκριση κόμμεος. Μεταδίδεται με εμβολιασμό.

Η τριστέτσα προκαλεί απότομη ή βαθμιαία ξήρανση των εσπεριδοειδών που είναι εμβολιασμένα επί νεραντζιάς. Πριν το στάδιο του μαρασμού, τα δέντρα εμφανίζουν καχεκτική βλάστηση, χλώρωση, μικρούς και κακής ποιότητας καρπούς. Μεταδίδεται με τον εμβολιασμό και με τις αφίδες κατά μη έμμονο τρόπο.

Η πορτοκαλιά παρουσιάζει τις σηψιρριζίες αρμιλλάρια και ροζελίνια που οφείλονται στους μύκητες Armillaria mellea και Rosellinia necatrix αντίστοιχα. Οι σηψιρριζίες προκαλούν στην πορτοκαλιά καχεξία, χλώρωση, φυλλόπτωση και τελικά ξήρανση, που οφείλονται στο γεγονός ότι η ρίζα δεν εφοδιάζει ικανοποιητικά το δέντρο με νερό και θρεπτικά στοιχεία. Η εξέλιξη της ασθένειας είναι αργή εκτός κι αν προσβάλλονται πολύ νεαρά δέντρα ή αν η προσβολή ξεκινάει από την κεντρική ρίζα, οπότε και είναι πολύ γρήγορη και το δέντρο εκδηλώνει αποπληξία. Η επέκταση του παθογόνου στο δεντροκομείο γίνεται ακτινωτά, κατά κηλίδες. Η μετάδοση της ασθένειας γίνεται είτε μέσω επαφής των ριζών είτε μέσω των ριζομόρφων, που εξαπλώνονται εντός εδάφους αρκετά μέτρα από το δέντρο. Επειδή τα συμπτώματα της σηψιρριζίας δεν είναι χαρακτηριστικά, για να διαγνωστεί η ασθένεια πρέπει το δέντρο να ξεριζωθεί και να ελεγχθεί η βάση του κορμού και των κυρίων ριζών.